Madasha TRT World Forum ee sannadkan oo ah tii 9-aad, kana mid ah goobaha ugu waaweyn ee doodaha caalamiga ah ee Turkiga, ayaa Jumcihii ka furantay magaalada Istanbul.

Madasha waxaa martigelisay hay’adda warbaahinta qaranka ee TRT, waxaana lagu furay xus murugo leh oo loo sameeyay suxufiyiintii lagu dilay Qaza, taasoo dejisay jawi shucuur leh oo loogu talagalay doodaha heerka sare ee socon doona laba maalmood, iyadoo hal-ku-dhigga sanadkan uu yahay “Dib-u-habaynta Adduunka: Laga soo bilaabo nidaamkii hore ilaa xaqiiqooyinka cusub.”

Kahor furitaanka rasmiga ah, Madaxweynaha Turkiga Recep Tayyip Erdogan ayaa booqday bandhigga farshaxanka ee Vibeke Harper oo ah farshaxaniste u dhalatay Norway. Bandhiggan oo cinwaankiisu yahay “3,925 Mustaqbal Lumay” ayaa ah xusuus murugo leh oo loo sameeyay dhalinyarada reer Falastiin ee ku naf waayay weerarrada Israa’iil.

Fadhiga furitaanka waxaa sidoo kale lagu soo bandhigay muuqaal kooban oo lagu sharfayo suxufiyiinta Qaza, oo ay ka mid yihiin Anas Jamal al Sharif, Mariam Abu Daqqa, Ashraf Shannon, Yahya Barzaq iyo kuwa kale. Sidoo kale, wariyeyaashii ka soo warramay Qaza ayaa si calaamadeyn ah jaakadda saxaafadda ugu gudbiyay Madaxweyne Erdogan, iyagoo u hibeeyay xusuusta asxaabtoodii ku shahiiday shaqada saxafadda.

Madaxweyne Erdogan ayaa khudbadda furitaanka ka jeediyay madasha, halkaas oo sidoo kale ay ka hadleen Madaxa Isgaarsiinta Turkiga Burhanettin Duran iyo Agaasimaha Guud ee TRT Mehmet Zahid Sobaci. Si wadajir ah ayay u fureen madasha laba maalmood socon doonta, iyagoo dejiyay ajendaha doodaha heerka sare ee ku saabsan doorka Turkiga ee qaabaynta nidaam caalami ah oo cadaalad badan, dheelitiran, oo loo wada dhan yahay.

Erdogan si gaar ah u ammaanay suxufiyiinta

Madaxweyne Erdogan ayaa khudbaddiisa furitaanka ku amaanay suxufiyiintii “naftooda u huray in ay runta soo tabiyaan,” isagoo si kulul u dhaleeceeyay waxa uu ku tilmaamay aamusnaanta caalamka ee ku aaddan falalka Israa’iil ee Qaza. “Labadii sano ee la soo dhaafay, Israa’iil waxay dishay in ka badan 70,000 oo qof oo ku noolaa Qaza, oo ay ku jiraan 20,000 oo carruur ah. Ma jiro dhisme halkaa ka taagan,” ayuu yiri Erdogan. “Kuwa sheeganaya in Israa’iil ay tahay mid aan waxba galabsan waa inay eegaan burburka, bambooyinka, iyo carruurta gaajaysan. Dambi la’aan laguma waafaqi karo arxan-darro noocan ah.”

Madaxweynaha ayaa ku ammaanay TRT warbixinnada ay ka soo diyaariyeen Qaza, isagoo xusay sida warbaahintaasi ugu adkaysatay runta xitaa xaaladaha adag. “TRT waligeed kama joogsan inay ka warbixiso Qaza, xitaa marka bambooyinku dhacayaan. Waxaan waaynay sawirqaadeheena geesiga ah Yahya Barzaq, laakiin himilada TRT ee runta sheegidda way sii soconaysaa,” ayuu yiri. “Dhibaatadooda waxay inoo xusuusinaysaa in saxafaddu aysan ahayn xirfad oo keliya—waa waajib akhlaaqeed.”

“Aayaha aadanaha laguma halayn karo gacanta shan dal.”

Erdogan ayaa sidoo kale ku celiyay baaqiisii hore ee ku saabsanaa dib-u-habaynta Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay, isagoo sheegay in nidaamka ka dambeeyay Dagaalkii Labaad ee Adduunka “uusan ka tarjumayn xaqiiqooyinka maanta.”

“Aayaha aadanaha laguma halayn karo naxariista shan dal,” ayuu yiri, isagoo adeegsanaya hal-ku-dhiggiisa caanka ah, “Adduunku wuu ka weyn yahay shan.”

“Nidaamka loogu talagalay inuu hubiyo nabadda wuxuu noqday caqabad ku ah cadaaladda. Waa waqtigii dib-u-habayn dhab ah la samayn lahaa.”

Hogaamiyaha Turkiga ayaa adkeeyay in Turkigu sii wadi doono taageerada xal laba dowladood iyo inuu door firfircoon ka ciyaaro dib-u-dhiska Qaza. Wuxuu sidoo kale xusay dadaalladii diblomaasiyadeed ee dhawaanahan ay Ankara ku dhex-dhexaadinaysay dhinacyada isku haya gobollo ay ka mid yihiin Ukraine, Soomaaliya, Afghanistan, iyo Pakistan, isagoo yiri:

“Ma daawano dhibaatada—waxaan qaadnaa tallaabo. Turkigu mar walba wuxuu dooran doonaa waddada adag: inuu dhiso nabad, halkii uu ka aamusnaan lahaa.”

Isagoo ammaanay “habka warbaahinta ee TRT ee ku saleysan bini’aadantinimada,” Erdogan wuxuu ku tilmaamay shabakadda mid ka mid ah hay’adaha ugu kalsoonida badan Turkiga, oo hadda gaarta dhagaystayaal ku hadla 41 luqadood iyo in ka badan 100 waddan oo leh telefishin, raadiyo, iyo barnaamijyo dijitaal ah.

“Xilli ay marin-habaabinta noqotay caado warbaahinta caalamiga ah, TRT waxay ballaarisaa booska saxafadda mas’uulka ah,” ayuu yiri. “Iyadoo runta la dhigayo bartamaha, waxay siisaa malaayiin dad ah beddel macno leh.”

Wuxuu sidoo kale ku booriyay hay’adaha warbaahinta inay difaacaan qiyamka qoyska kana hortagaan “sheekooyinka sumaysan iyo kuwa marin-habaabinta ah” ee ku faafaya madadaalada caalamiga ah iyo baraha bulshada, isagoo ugu baaqay abuurayaasha inay dhiirrigeliyaan waxyaabo xoojiya xiriirka bini’aadamka iyo qiyamka akhlaaqda.

Turkiga oo u taagan mustaqbal cadaalad badan

Madaxa Isgaarsiinta Turkiga, Burhanettin Duran, oo ka hadlay fadhiga, ayaa hoosta ka xarriiqay in ujeedka madashu yahay in la dhiirrigeliyo “hab bini’aadantinimo ku saleysan oo dib-u-dhiska caalamiga ah.”

Wuxuu sheegay in xilli ay calaamad u tahay cudurrada faafa, dhibaatooyinka cimilada, iyo dagaallada caadiga ah ee soo cusboonaaday, “adduunku wajahayo dhibaato macno iyo nidaam ah,” Turkiguna uu qaaday tallaabo “si loo dhiso mustaqbal cadaalad badan oo uu hoggaaminayo Madaxweynaha.”

“Turkigu wuxuu noqday dal la raadsho oo la ixtiraamo oo ka shaqeeya dhammaan gobollada, sababtoo ah wuxuu bini’aadantinimada ka dhigaa udub-dhexaadka diblomaasiyadda,” ayuu yiri Duran. “Siyaasaddeenna arrimaha dibadda waxay doorbidaa wada hadal halkii ay ka dooran lahayd khilaaf, damiir halkii ay ka dooran lahayd dan, iyo cadaalad halkii ay ka dooran lahayd awood. Waxaan ka soo horjeednaa gumeysiga dhaqanka, waxaan difaacnaa runta. Waxaan ka soo horjeednaa aadanaha la kala sooco, waxaan u taaganahay sinnaanta.”

Duran ayaa sidoo kale ammaanay TRT iyo Anadolu Agency oo uu ku tilmaamay inay yihiin “codadka kuwa aan codka lahayn” isagoo u duceeyay suxufiyiintii “runta u sheegay adduunka iyagoo aan leexan, xitaa marka cadaadis iyo caqabado jiraan.”

“Waxaan u ducaynaynaa dhammaan suxufiyiintii u shahiiday arrintan, waxaanan u rajaynaynaa caafimaad kuwa dhaawacmay,” ayuu yiri isagoo hadalkiisa ku soo xiray hambalyada qoyska TRT oo martigeliyay “madal u adeegta qarankeena iyo aadanaha oo dhan.”

TRT oo qaabayneysa muuqaalka warbaahinta caalamiga ah

Mehmet Zahid Sobaci, Agaasimaha Guud ee TRT, ayaa sheegay in nidaamka caalamiga ah ee hadda jira, oo la dhisay ka dib Dagaalkii Labaad ee Adduunka, “uu lumiyay awooddii uu ku keeni lahaa cadaalad ama isla xisaabtan.”

“Waxaan hadda wajahnaa nidaam caalami ah oo mudnaanta siiya awoodda halkii uu ka siin lahaa anshaxa iyo fowdada halkii uu ka siin lahaa xeerarka,” ayuu yiri. “Xalka kaliya waa in dib loo dhiso nidaamkan iyadoo la adeegsanayo aragti ku saleysan akhlaaq, loo wada dhan yahay, iyo cadaalad.”

Sobaci wuxuu sheegay in Turkiga, oo uu hoggaaminayo Madaxweyne Erdogan, “uu noqday dal beddelaya oo dhiirrigeliya diblomaasiyadda halkii uu ka dooran lahaa khilaaf iyo cadaalad halkii uu ka dooran lahaa dulmi.”

“Markii derbiyo aamusnaan ah lagu dhisay Qaza, madaxweynaheenna wuxuu dhiirrigeliyay erayada,” ayuu raaciyay. “Markii qiyamka bini’aadamka maxkamad la saaray, qarankeennu wuxuu kor u qaaday calanka damiirka. Turkigu wuxuu u taagan yahay hanuuniyaha akhlaaqda ee adduunka.”

Wuxuu sidoo kale adkeeyay doorka sii kordhaya ee TRT ee qaabaynta muuqaalka warbaahinta caalamiga ah:

“Laga soo bilaabo kanaaladaheena telefishinka iyo raadiyaha ilaa barnaamijyadaheena caalamiga ah ee dijitaalka ah, TRT waxay sii wadaysaa inay diiwaangeliso runta oo ay kor u qaaddo aragtida bini’aadamnimada ee Turkiga. Qarniga Turkiga, himiladeennu waa inaan xoojinno mowqifka akhlaaqda iyo istiraatiijiyadda qaranka iyada oo loo marayo saxafad mas’uul ah.”