Turkiga oo diyaar u ah martigelinta wadahadallada nabadda ee xiga ee Ukraine & Ruushka: Wasiir Fidan

Wasiirka Arrimaha Dibadda ee Turkiga, Hakan Fidan, ayaa sheegay in Ankara ay weli aaminsan tahay in diblomaasiyaddu tahay waddo macquul ah oo lagu xallin karo dagaalka Ukraine iyo Ruushka, isagoo mar kale xaqiijiyay u diyaar ahaansha Turkiga ee martigelinta wareegga afaraad ee wadaxaajoodka iyo shir madaxeed lagu qabto Istanbul.

“Waxaan mar kale xaqiijinaynaa inaan diyaar u nahay martigelinta wareeg afaraad oo wadaxaajood ah iyo shir madaxeed suurtagal ah oo ka dhici doona Istanbul,” ayuu yiri Fidan isagoo Sabtidii ka hadlayay madasha TRT World Forum oo lagu qabtay Istanbul.

Fidan ayaa tilmaamay doorka muhiimka ah ee dalkiisu ku leeyahay fududeynta wadaxaajoodka u dhexeeya Ruushka iyo Ukraine, isagoo xusay in Turkigu uu martigeliyay saddex wareeg oo wadaxaajood ah oo uu taageeray isdhaafsiga maxaabiista.

“Iyadoo aan xiriir wax dhisaya la leenahay labada dhinac, Turkigu wuxuu si guul leh u fududeeyay inay dib ugu soo laabtaan miiska wadaxaajoodka ee Istanbul,” ayuu yiri.

“Tallaabooyinkeena, oo ku saleysan iskaashi badan iyo lahaansho goboleed, waxay sii wadi doonaan inay qaabeeyaan xuduudaha mustaqbalka wadaagga ah,” ayuu ku daray: “Turkigu wuxuu sii wadi doonaa inuu taageero wadaxaajoodka iyo diblomaasiyadda oo ah tiirarka siyaasadda arrimaha dibadda ee dalkeena.”

Wuxuu hoosta ka xariiqay in Ankara ay si dhow ula shaqeyn doonto dhammaan saaxiibada ay ka go’an tahay dhisidda nidaam caalami ah oo caddaalad badan, dheelitiran, oo dhab ahaan matalaya bulshada caalamka.

Diblomaasiga ugu sarreeya ee Turkiga ayaa hadalkan ka jeediyay furitaanka dood cinwaankeedu ahaa “Soo Noqoshada Diblomaasiyadda Khatarta Badan: Quwadaha Dhexe iyo Kala Duwanaanta Cusub ee Caalamka” intii lagu jiray madasha TRT World Forum 2025, oo lagu qabtay Istanbul iyadoo mawduuca sanadkan uu ahaa “Dib-u-habaynta Caalamka: Nidaamkii Hore ilaa iyo Xaqiiqooyin Cusub.”

Wuxuu tilmaamay in awoodaha waaweyn ay luminayaan doorkooda halka hay’adaha mas’uulka ka ah ilaalinta xasilloonida gobollada ay ku dhibtoonayaan inay wax ka qabtaan dhibaatooyinka adag, isagoo intaas ku daray: “Himiladeena waa mid cad: Waxaan si adag u taaganahay dhinaca iskaashiga, wadaxaajoodka, iyo iskaashiga badan ee loo dhan yahay.”

“Haddii aan hal eray ku qeexno nidaamka caalamiga ah ee hadda jira, waxay noqon lahayd hubanti la’aan,” ayuu yiri, isagoo adkeeyay in qodobbadii dhaqanka ee qaabeeyay siyaasadda caalamiga ah ay hadda isbedelayaan.

“Xilliyada qalalaasuhu jiro, waajibkeena ugu weyn waa inaan taageerno midnimada iyo iskaashiga si loo xaqiijiyo amniga iyo barwaaqada jiilasha soo socda.”

“Waxaan u baahanahay, ugu horreyn iyo ugu dambeyn, inaan dib u soo nooleyno nidaam caalami ah oo xooggan oo dib loo habeeyay oo ku saleysan iskaashi caalami ah iyo iswaafajin,” ayuu yiri, isagoo intaas ku daray in si taas loo sameeyo, “Waa inaan dib u qaabeyno nidaamka caalamiga ah iyadoo la raacayo laba shuruudood oo waaweyn: dib-u-habaynta hay’adaha caalamiga ah iyadoo la adeegsanayo hab ballaaran oo loo dhan yahay, iyo tan labaad, xoojinta iskaashiga iyada oo loo marayo lahaansho goboleed.”

Shuruudda koowaad, ayuu yiri Fidan, waxay si gaar ah u khuseysaa Qaramada Midoobay, isagoo intaas ku daray in “caqabadda aan wajahayno maanta aysan ka dhalan maqnaanshaha xeerarka balse ay ka dhalatay sida aan sinnayn ee loo fuliyo.”

Wuxuu ku celceliyay mowqifka Ankara ee ah in la taageero qaab-dhismeed dimoqraadi ah, gaar ahaan marka ay timaado Golaha Ammaanka ee Qaramada Midoobay, isagoo sheegay in mudnaanta yar ee qaar ay tahay in lagu beddelo qaab u adeegaya dhammaan, iyo in saameynta sii kordheysa ee caalamiga ah ay u baahan tahay matalaad caddaalad ah.

“Xasilloonida la iskuma qasbi karo; balse waa in la kobciya,” ayuu yiri Fidan, isagoo adkeeyay in dhibaatooyinka inta badan ka dhashaan xaaladaha goboleed loona baahan yahay in lagu xalliyo mas’uuliyad iyo xalal goboleed.

Isagoo tusaale u soo qaatay dadaallada xasillinta ee Turkiga ee Balkans, Koonfurta Caucasus, Bariga Dhexe, iyo Afrika, ayuu yiri: “Dhibaatooyinku cidlo kama abuurmaan; badanaa waxay ka dhashaan xaaladaha goboleed waana in lagu xalliyo mas’uuliyad iyo xalal goboleed. Xasilloonida lama iskuma qasbi karo, balse waa in la kobciyaa. Tani waa sida aan mabaadi’da ugu beddelno natiijo, annagoo wadaxaajoodka u beddelayna kalsooni, kalsoonidana u beddelayna xasillooni.”

Wuxuu adkeeyay in marka dawladuhu ay qaataan mas’uuliyadda nabadda iyo barwaaqada gobolladooda, nidaamka caalamiga ah uu kasbado kalsoonida. Balse wuxuu ka digay in “marka hababkaas ay fashilmaan, marka caddaaladdu ay noqoto mid la doorto oo isla xisaabtanku uu guuldareysto,” waxaa culayska qaada oo laga gudaa “bini’aadamka oo dhibaatooda,” sida xaalka murugsan ee hadda ka taagan Qaza.

“Waa inaan hubinnaa in Qaza ay maamulaan Falastiiniyiinta”

Iyadoo uu hoggaaminayo Madaxweyne Recep Tayyip Erdogan, Turkigu wuxuu ka shaqeeyay tan iyo bilowgii sidii loo joojin lahaa xasuuqa ka socda Qaza loona xaqiijin lahaa caddaalad, ayuu yiri Fidan, isagoo tilmaamay hindisaha Ankara ee ah in la sameeyo Kooxda Xiriirka ee Ururka Iskaashiga Islaamka iyo Jaamacadda Carabta.

Wuxuu sheegay in kooxdaasi ay si weyn u kordhisay wacyiga caalamiga ah isla markaana door muhiim ah ka ciyaartay sidii loo beddeli lahaa aragtiyihii hal dhinac ahaa ee hore loona furay waddo lagu aqoonsado Dawladda Falastiin.

Fidan ayaa sidoo kale xusay kulankii Erdogan ee bishii Sebtembar ee magaalada New York uu la yeeshay Madaxweyne Donald Trump iyo hoggaamiyeyaasha siddeed dal oo Muslim ah, kaas oo ahaa aasaas muhiim ah oo dhidibada u aasay heshiiskii Sharm el-Sheikh, Masar.

“In kasta oo heshiiska xabbad-joojinta uu weli yahay mid jilicsan sababo la xiriira weerarrada sii socda ee Israa’iil, haddana wuxuu si kastaba ha ahaatee fursad muhiim ah u yahay in la soo afjaro musiibada bini’aadantinimo ee Qaza. Waa inaan hubinnaa in si buuxda loo hirgeliyo,” ayuu yiri.

Wuxuu intaas ku daray: “Xabbad-joojinta lateedu ma aha ujeeddada kama dambeysta ah; nabad caddaalad ah oo waarta oo gobolka ka dhalata waxaa lagu gaari karaa oo kaliya xaqiijinta xalka laba dowladood.”

Wuxuu adkeeyay in si loo sii wado loona dhiso guulaha hadda la gaaray, “waa inaan hubinnaa in Qaza ay maamulaan Falastiiniyiintu,” isagoo intaas ku daray in habkaas si go’aan leh loo hirgeliyo iyadoo dhammaan dhinacyada ay khuseyso ay si firfircoon uga qaybqaataan.